نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی
2 دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام
چکیده
پس از جنگ جهانی اول، بریتانیا به ظاهر در پی ایجاد یک دولت مستقل کردی در سرزمینهای کردنشین بود تا بتواند این دولت را تحت حمایت خود اداره کند؛ بنابراین، بین سالهای 1298-1296ش. شیوههای مختلفی را دنبال کرد و از ناتوانی حکومتهایی همچون قاجار بهره برد. در این میان، ایران دوره مشروطه که به لحاظ نظری در صدد ساختن دولت- ملت بر پایه اندیشه مدرن ملیت بود، شرایطی را فراهم کرد تا گروههای قومی و مذهبی ایران، از جمله کردها زیر نفوذ آن قرار گیرند. در مراحل اولیه، بخشی از کردها به روند همگرایی موردنظر مشروطهخواهان پیوستند، اما ناتوانی دولت در اجرای این نظریه به تدریج مردم ایران، از جمله کردها را دور کرد و دولتهای خارجی چون انگلیس نیز در غیاب دولت در میان کردها به مداخله در امور آنان پرداختند و زمینه را برای گسستن پیوندهایشان با دولت مرکزی فراهم آوردند. روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی با رویکرد تاریخی به صورت کیفی و مبتنی بر گردآوری و تدوین اطلاعات از منابع کتابخانهای، روزنامهها، مقالات و اسناد آرشیوی موجود است. مسئله پژوهش حاضر، چگونگی نفوذ بریتانیا در کردستان ایران از دوره مشروطه تا پایان دوره پهلوی اول است. با تشدید مداخله خارجی و افزایش قدرتطلبی در جنگ جهانی اول، شکاف در میان کردها بیش از هر زمانی گسترش یافت. کردستان ایران، به دلیل موقعیتش از نظر نظامی، اهمیت بسیاری داشت و از این جهت، پس از جنگ جهانی اول، برخی کشورها بهویژه انگلیس بهخاطر حفظ منافع خود، زمزمه استقلال کردستان را در میان طوائف کرد انتشار دادند.
تازه های تحقیق
کلیدواژهها
منابع و مآخذ
اسناد:
وزارت امور خارجه ج. ا. ایران، اداره حفظ و نگهداری اسناد
اسناد سال 1301ش.، کارتن 47، پرونده 11، شماره سند 174.
اسناد سال 1301ش.، کارتن 47، پرونده 11، شماره سند 80 .
اسناد سال 1308ش.، کارتن 13، پرونده 101/16، شماره سند 40.
اسناد سال 1308ش.، کارتن 13، پرونده 57.1-101/16.
اسناد سال 1309ش.، کارتن 11، پرونده 16.88، شماره سند33.
کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (کمام)
شماره بازیابی 24-33-3-3؛ شماره سند 06769.
شماره بازیابی 24-33-3-3، شماره سند 06767.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران(ساکما)
میکروفیلم شماره 240، 3089-17809
مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران (متما)
شماره سند: 101889-ق.؛ 46933-ن..
کتابها:
آبادیان، حسین، 1389، بسترهای تأسیس سلطنت پهلوی (1304-1299)، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
آریانا، بهرام، [بیتا]، تاریخ ارتش نوین در ایران، بخش نخست از سال 1300 تا 1320 خورشیدی، جلد اول، طهران: چاپخانه ارتش.
ارفع، حسن، 1382، کردها یک بررسی تاریخی و سیاسی، بهکوشش و ویرایش: محمدرئوف مرادی. تهران: دانشگاه تهران و نشر آنا.
اولسن، رابرت، 1380، مسأله کرد و روابط ایران و ترکیه، ترجمه: ابراهیم یونسی، تهران: پانیذ.
برزویی، مجتبی، 1378، بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی کردستان از 1258 تا 1325، جلد 1، ویراستار: ابراهیم یونسی، تهران: فکر نو.
بلو، ژویس، 1379، بررسی جامعهشناسی و تاریخی مسأله کرد، ترجمه: پرویز امینی، سنندج: دانشگاه کردستان.
بیات، کاوه، 1374، شورش کردهای ترکیه و تأثیر آن بر روابط خارجی ایران (1311-1307)، تهران: نشر تاریخ ایران.
جدی ئیلسویی، منصور، 1389، تاریخ عصر پهلوی رضا خان میر پنج، تهران: تکدرخت.
تقی، جلال، 1379، مبارزه خلق کرد علیه استعمار انگلیس در خاطرات احمد تقی یا صفحهای از انقلاب شیخ محمود حفیدزاده برزنجی، ترجمه: احمد محمدی، سنندج: مترجم.
جهانبانی، سپهبد امانالله خان، 1346، خاطراتی از دوران رضا شاه کبیر، نبرد شکریازی و ساریداش، [بیجا]،[بینا].
حکمت، میرزا علیاصغر خان، 1306، تقویم معارف سال 1306 شمسی، تهران: مطبعه مجلس.
------------------------، 1307، تقویم معارف سال 1307 شمسی (شعبه احصائیه و نشریات وزارت معارف) (1347-1346ق.)، (1929-1928مسیحی)، سال چهارم، تهران: مطبعه مجلس.
حیرتسجادی، عبدالحمید، 1381، ایلات و عشایر کردستان، تهران، باغ نو، سنندج: دانشگاه کردستان.
خلیلیخو، محمدرضا، 1373، توسعه و نوسازی ایران در دوره رضا شاه، تهران: جهاد دانشگاهی- واحد دانشگاه شهید بهشتی.
خواجه افندی، احمد، 1380، قیام شیخ محمود برزنجی و مردم کرد علیه استعمار بریتانیا در کردستان، جلد اول، (چیم دی)، ترجمه: احمد محمدی، تهران: مترجم.
مکداول، دیوید، 1383، تاریخ معاصر کرد، ترجمه: ابراهیم یونسی، تهران: پانیذ.
روشه، گی، 1368، تغییرات اجتماعی، ترجمه: منصور وثوقی. تهران: نشر نی.
رزمآرا، علی، 1320، جغرافیای نظامی ایران (کردستان)، [بیجا]: [بینا].
زکی، محمدامین، 1377، تحقیقی تاریخی در باره کرد و کردستان، ترجمه و توضیح: حبیبالله تابانی، ویراستار: لطفعلی حسینزاده، تبریز: آیدین.
سنندجی (فخرالکتاب)، میرزا شکرالله، 1366، تحفه ناصری، بهکوشش: حشمتالله طبیبی، بهانضمام پنج مقاله در باره قبایل کرد، تهران: امیرکبیر.
صالح، هوشنگ، 1389، تاریخ تجزیه ایران، (دفتر ششم)، تلاش در راه وحدت، گیلان: نشر سمرقند.
فاروقی، عمر، 1383، کردستان در مسیر تاریخ به روایت اسناد، تهران: نشر دانشگاه تهران و نشر آنا.
کیهان، مسعود،1311، جغرافیای مفصل ایران (سیاسی) با تصویب شورای عالی معارف، جلد 2، تهران: مطبعه مجلس.
کوچرا، کریس، 1373، جنبش ملی کرد، ترجمه: ابراهیم یونسی، تهران: نگاه.
کرزن، جرج ناتانیل، 1347، ایران و مسأله ایران، چاپ سوم، ترجمه: علی جواّهرکلام، تهران: ابنسینا.
مردوخ روحانی، محمد، 1379، تاریخ مردوخ، تهران: کارنگ.
میرنیا، سیّد علی، 1368، ایلها و طایفههای عشایری کرد ایران، مشتمل بر اوضاع، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگ ملی، تهران: نسل دانش.
نقیبزاده، احمد، 1379، دولت رضا شاه و نظام ایلی (تأثیر ساختار دولت مطلقه رضا شاه بر نفوذ قبایل و عشایر)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
همدی، ولید، 1378، کرد و کردستان در اسناد محرمانه بریتانیا، چاپ اول، ترجمه: بهزاد خوشحالی، همدان: نورعلم..
نشریات:
روزنامه اطلاعات، شماره 535، سال سوم، 25 تیر ماه 1307
لاتین:
Cronin, Stephani, 2006, Tribal Politics in Iran Rural Conflict and the New State, 1921-1941, Publisher Routledge; 1st edition, December 7.
- l. Rabino, Esq., Report, 1911, Kurdistan, k13, Con, Simila: Printed at the Government Monotype press.
Serif Kaymaz, İhsan, 2011, Alternatives Turkish Journal of International Relations www.alternativesjournal.net "Britain’s Policy toward Kurdistan at the End of the First World War", Vol. 10, No. 2-3.
Iran Political Diaries 1881–1965, 1997, Volume6,7,8, General Editor: Dr Robert l. Jarmon Hardback Set (Cambridge Archive Editions) Hardcover-Junse 30.
Kurdistan and the Kurd, India Office, k13,1919, (Ior/l/mil/17/15/22, f 61).