نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معماری، دانشکده مهندسی عمران و معماری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

2 گروه معماری، دانشکده مهندسی عمران و معماری، دانشگاه هشید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

توسعه آزادراهی سالیان اخیر، بسیاری از مسیرهای تاریخی و شهرهای کوچک‌تر را از چرخه حمل‌و‌نقل مسافری کشور خارج نموده و به اقتصاد آنها آسیب وارد کرده است. لازمه حفاظت و احیای این مسیرها، شناخت دقیق استعدادها و جاذبه‌های حول آنها است و از آنجا که عمده راه‌های کشور در قرن گذشته بر بستر شبکه راه‌ها در دوره قاجار شکل گرفته‌اند، منابع تاریخی این دوره شناخت بهتری از این مسیرها ارائه می‌دهند. این منابع به دو دسته اصلی اروپائی و ایرانی تقسیم می‌شوند. استخراج اطلاعات مناسب جغرافیایی از منابع ایرانی در مقابل گزارش‌های مأموران اروپائی مجهز به دانش و ابزار روز دنیا ‌قابل‌مقایسه نیست؛ بنابر این هدف پژوهش حاضر، تبیین نقش گزارش‌های مأموران اروپائی در شناخت راه‌های ایران در دوره قاجار با محوریت مسیر ملایر- بروجرد است که به روش تحلیل تاریخی و با استفاده از منابع دست اول کتابخانه‌ای و بایگانی‌ها انجام گرفته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهند که گزارش‌های دقیق مأموران اروپائی، علاوه بر آنکه در کیفیت معرفی این مسیر بسیار متفاوت هستند، مسیر دیگری را با عبور خط تلگراف به‌عنوان مسیر اصلی معرفی کرده‌اند که در منابع ایرانی اشاره‌ای به آن نشده و از لحاظ فاصله، کوتاه‌ترین و از لحاظ جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بسیار غنی است. این امر می‌تواند در مورد بسیاری از نقاط دیگر کشور صدق کند و موضوع پژوهش‌های آتی قرار گیرد.

تازه های تحقیق

 

کلیدواژه‌ها

 

منابع و مآخذ
فارسی
کتاب‌ها:
ابن حوقل، ابوالقاسم محمد، 1366، سفرنامه ابن حوقل (ایران در صوره‌الارض)، ترجمه و توضیح: دکتر جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، 1340، مسالک و ممالک (ترجمه مسالک‌الممالک)، به‌کوشش: ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
بیک‌محمدی، خلیل‌الله، محسن جانجان و نسرین بیک‌محمدی، «معرفی و تحلیل نقوش سنگ‌نگاره‌های نویافته ارگس سفلی B مجموعه ملایر- همدان»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، ۱۳۹۱، ش. 2، صص. 140-121.
توفیقیان، حسین و مسعود صادقی راد، «ششمین فصل از کاوش‌های باستان‌شناختی تپه پاتپه (ملایر- حوزه آبگیر سد کلان)»، نشریه جستارهای باستان‌شناسی ایران پیش از اسلام، ۱۳۹۶، س.۲، ش.1، صص. 74-51.
چریکف، 1358، سیاحتنامه مسیو چریکف، ترجمه: آبکار مسیحی، به‌کوشش: علی‌اصغر عمران، تهران: امیرکبیر.
خاوری شیرازی، فضل‌الله بن عبدالنبی، 1380، تاریخ ذوالقرنین، جلد ۲، به‌تصحیح: ناصر افشارفر، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
دوبد، کلمنت، 1371، سفرنامه لرستان و خوزستان، ترجمه: محمدحسین آریا، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
راولینسن، هنری، 1362، گذر از ذهاب به خوزستان، ترجمه: سکندر امان‌اللهی بهاروند، تهران: آگاه.
رحمتی، محسن، «دگرگونی ساختار اداری و اجتماعی ملایر از زوال ایلخانان تا سقوط صفویه»، تاریخ اسلام و ایران، ۱۳۹۶، س.27، ش.33، صص. 166-141.
رستم‌پور، کاوه، حسن حکمت و روح‌الله مجتهدزاده، «نقش برنامه‌ها و اقدامات عمرانی حاجی عبدالغفار نجم‌الملک در نوسازی راه خرم‌آباد- دزفول در دهه 1260 شمسی (مسیر کیالان)»، باغ نظر، ۱۴۰۱، دوره 19، ش. 109، صص. 18-5.
رستم‌پور، کاوه، «شناخت راه‌ها و آثار تاریخی محدوده میان دزفول و خرم‌آباد در دوره قاجار»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، ۱۴۰۲، (مقاله آماده انتشار)
سبزی، موسی، اسماعیل همتی ازندریانی و کاظم امیدی، «بررسی جایگاه و اهمیت قلعه ساسانی شاه جغل (جقله) بروجرد در حفظ امنیت راه‌های منطقه زاگرس مرکزی»، تاریخ اسلام و ایران، ۱۳۹۸، دوره 29، ش.44، صص. 54-35.
سجادی، علی، «بررسی راههای باستانی و تأسیسات بین راهی دوره‌های تاریخی و اسلامی لرستان»، مرکز اسناد اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان، ۱۳۹۳، (گزارش منتشرنشده).
---------، «بازشناسی شاخه‌ای از جاده ابریشم- جاده خراسان در زاگرس میانی بر اساس منابع تاریخی و شواهد باستانشناسی»، دومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران، ۱۳۹۴، مشهد: دانشگاه بیرجند.
---------، «بازشناسی راههای قدیمی همدان به خوزستان بر اساس منابع تاریخی و شواهد باستانشناسی»، اولین کنفرانس ملی دوسالانه باستانشناسی و تاریخ هنر ایران، ۱۳۹۸، بابل: دانشگاه مازندران.
سیف‌الدوله، سلطان محمد، 1364، سفرنامه سیف‌الدوله، به‌تصحیح و تحشیه: علی‌اکبر خداپرست، تهران: نشر نی.
طرفداری، علی‌محمد، «رویکردهای شرق‌شناسان اروپایی در کاوش‌های باستان‌شناسی عهد قاجار»، پژوهش‌های تاریخی، ۱۳۹۷، س.۱۰، ش.۲، صص. 80-61.
فرید‌الملک همدانی، میرزا محمدعلی خان، 1354، خاطرات فرید، گردآورنده: محمد فرید، تهران: زوّار.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد، 1361، احسن‌التقاسیم فی معرفه‌الاقالیم، جلد ۲، ترجمه: دکتر علینقی منزوی، تهران: کاویان.
ناصرالدین ‌شاه قاجار، 1362، سفرنامه عراق عجم (بلاد مرکزی ایران)، تهران: تیراژه.
مترجم، عباس و محمد حیدری، «تحلیل تأثیر راه‌های باستانی در شکل‌گیری استقرارگاه‌های باستانی و تاریخی الشتر (مبتنی بر تحلیل‌های فضایی GIS)»، مطالعات باستان‌شناسی پارسه، ۱۳۹۶، س.۱، ش2.، صص. 36-21.
نظام‌السلطنه مافی، حسین‌قلی، 1362، خاطرات و اسناد حسین‌قلی خان نظام‌السلطنه مافی، جلد ۲، به‌کوشش: معصومه مافی، منصوره اتحادیه، سیروس سعدوندیان و حیدر رام‌پیشه، تهران: نشر تاریخ ایران.
ویلسن، آرنولد، 1347، سفرنامه ویلسن، ترجمه و تلخیص: حسین سعادت نوری، تهران: وحید.
همتی ازندریانی، اسماعیل، علی خاکسار و پروانه احمدتجری، «بررسی و تحلیل دوره مس و سنگ دشت ملایر با استناد بر کاوش لایه‌نگاری تپه گوراب»، مطالعات باستان‌شناسی، ۱۳۹۹، دوره دوازدهم، ش.1، صص. 283-264.
یوسف‌وند، یونس و جواد نیستانی، «راه‌های ارتباطی بخش غربی استان لرستان (طرهان) در دوره ساسانی و سده‌های آغازین اسلامی (با تأکید بر مسیرهای بهاره)»، تاریخ اسلام و ایران، ۱۳۹۸، دوره 29، ش.44، صص. 193-165.
 
نشریات:
روزنامه ایران، 1311‌ق.، بیست‌و‌چهارم صفر/ پانزدهم شهریور 1272‌ش./ ششم سپتامبر 1893‌م.، ش. 808.
 
 
لاتین
اسناد:
British Library: India Office Records and Private Papers, 1898, Routes in Persia, Section, III, Retrieved fromhttps://www.qdl.qa/en/archive/81055/vdc_100024054420.0x000015.
British Library: India Office Records and Private Papers, 1922, Routes in Persia, Volume, II, Retrieved from https://www.qdl.qa/en/archive/81055/vdc_100025473238.0x000001
Germany. Heer. Generalstab, 1941, Iran 1:200 000 Retrieved from http://nla.gov.au/nla.obj-2478040032.
Intelligence Branch of Quarter Master General’s Department, 1887, Routes in Persia, Simla, Government Central Branch Press.
Survey of India. Trigonometrical Branch, 1879, Turkestan and the countries between the British and the Russian dominions in Asia mapped on the basis of the surveys made by British and Russian officers up to 1878, Retrieved from the Digital Public Library of America, https://ark.digitalcommonwealth.org/ark:/50959/0z709700n.
 
 کتاب‌ها:
Bishop, Isabella. L.B, 1891, Journeys in Persia and Kurdistan/2, London, John Murray.
Brown, Edward. G, 1917, The Persian Manuscripts of the late Sir Albert Houtum Schindler, K.C.I.E, Journal of the Royal Asiatic, Volume 49, Issue 4, pp 657-694.
De Morgan, Jan. J, 1895, Mission Scientifique En Perse/2, Paris, Ernest Leroux.
Kinneir, John. M, 1813, A Geographical Memoir of the Persian Empire, London, John Murray.
Layard, Austin. H, 1887, Early Adventures in Persia, Susiana, and Babylonia/1, London, John Murray.
Schindler, Albert. H, 1879, Reisen im nördlichen Persien, Zeitschrift der Gesselschaft fur Erkunde zu Berlin, pp112-124.